محکم و متشابه

32.بعضی از آیات قرآن، از برده داری و قوانین برده داری صحبت میکنند. در حالیکه آیات دیگری از قرآن از آزاد کردن برده ها و کنیزها صحبت میکند و برای آن پاداش در نظر میگیرد. این گونه آیات متشابه هستند. یعنی در مورد موضوعات مشابه و مشترکی صحبت میکنند. در نتیجه برای تاویل این آیات باید کل آیات متشابه را در یک موضوع در قرآن در نظر گرفت. انگار که کل آیات متشابه در آن موضوع یک سوره و یا یک کتاب هستند. به همین خاطر وقتی خدا از متشابهات صحبت میکند، کلمه کتاب را بکار می برد.

هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتَابَ مِنْهُ آیَاتٌ مُحْکَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِیلِهِ وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا وَمَا یَذَّکَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ ﴿۷﴾

اوست کسى که این کتاب را بر تو فرو فرستاد پاره‏ اى از آن آیات محکم [=صریح و روشن] است آنها اساس کتابند و [پاره‏ اى] دیگر متشابهاتند [که تاویل‏ پذیرند] اما کسانى که در دلهایشان انحراف است براى فتنه‏جویى و طلب تاویل آن [به دلخواه خود] از متشابه آن پیروى مى کنند با آنکه تاویلش را جز خدا و ریشه‏ داران در دانش کسى نمى‏ داند [آنان که] مى‏ گویند ما بدان ایمان آوردیم همه [چه محکم و چه متشابه] از جانب پروردگار ماست و جز خردمندان کسى متذکر نمى ‏شود (۷)

بنابراین جایی که خدا فرموده است، با مشرکان بجنگید؛ باید آیات مشابه دیگر در موضوع جنگ را هم در نظر گرفت. در آیات مشابه دیگر ، جنگ فقط در زمانی مجاز است که به شما حمله شده باشد و خونی ریخته شده باشد. یا جایی که از برده داری و کنیزداری صحبت میشود؛ باید آیات مشابه این موضوع را در نظر گرفت و کل آیات در این موضوع را به عنوان یک موضوع با هم و در کنار یکدیگر در نظر گرفت و با خواندن آیات مشابه دیگر در موضوع برده داری و کنیزداری؛ متوجه خواهیم شد که قرآن با برده داری و کنیز داری مخالف است و حتی برای از بین بردن آن پاداش تعیین کرده است. کسانی که موضوع برده داری و کنیز داری را در قرن حاضر پیش می کشند؛ قطعا وسوسه و شهوت شیطانی خود را نشان میدهند و شیطان بر آنها غلبه کرده است. عملا ما داریم می بینیم که آیات متشابه به طور تکی و منفرد توسط داعش و دولتهایی تاویل میشود که در کار انجام شده قرار گرفته اند و برای توجیه اعمال خویش از آن استفاده میکنند بدون آنکه معنا و مفهوم آیات متشابه دیگر را در نظر بگیرند. کسی که دلش کنیز میخواهد؛ قصد دارد که از آیات متشابه برده داری و کنیز داری سوء استفاده کرده و از آن برای اثبات مقاصد خویش بهره برد. در حالیکه آیات متشابه را باید کلا در نظر گرفت و نه تکی. یا دولتی که مردم خود را اعدام میکند؛ بعد از آن به فکر تطبیق اعمال خود بر قرآن می افتد. غافل از اینکه محاربه در قرآن را باید کلی نگاه کرد و هنگام تصمیم گیری، همه آیات متشابه در این موضوع را در نظر گرفت. قرآن به زبان عربی نازل شده است. اما آیات متشابهش در یک موضوع، به هم ربط دارند. پیروی از متشابهات یعنی فقط یک آیه از یک موضوع مشابه را علم کنید و بقیه آیات قرآن را توجه نکنید. قطعا چنین فردی دنبال به نتیجه رساندن اهداف خود است . یا مثل داعش و دولتهای ظالم دنبال توجیه کشتار خویش هستند.

 اما با توجه به وجود آیات متشابه در قرآن؛ خدا هیچوقت دستور به عدم خواندن قرآن برای عموم مردم نداده است و در تمام قرآن خطاب را همان مردم عامه قرار داده است (یا ایها الذین آمنوا؛ یا ایها الناس و یا اهل الکتاب؛ ...). خدا خالق ماست و اگر مردم با خواندن قرآن منحرف میشدند؛ قطعا مخاطب را فقط عده بخصوصی قرار میداد. اتفاقا کسانی از آیات متشابه سوء استفاده میکنند و دنبال فتنه انگیزی از آن آیات هستند که قرآن را کامل نمی خوانند و از قرآن همان آیه را خوانده اند و همان آیه را ( بدون خواندن آیات مشابه دیگر در آن موضوع)  دستاویز قرار میدهند. به همین خاطر کسی که مدام و مرتب قرآن بخواند، بهتر قرآن را درک میکند زیرا به آیات مشابه هم بر میخورد و فکر او در مورد خاصی به لغزش نمی افتد.

اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِیثِ کِتَابًا مُتَشَابِهًا مَثَانِیَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِینُ جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلَى ذِکْرِ اللَّهِ ذَلِکَ هُدَى اللَّهِ یَهْدِی بِهِ مَنْ یَشَاءُ وَمَنْ یُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ ﴿۲۳﴾

خدا زیباترین سخن را [به صورت] کتابى متشابه متضمن وعد و وعید نازل کرده است آنان که از پروردگارشان مى‏ هراسند پوست بدنشان از آن به لرزه مى‏ افتد سپس پوستشان و دلشان به یاد خدا نرم مى‏ گردد این است هدایت‏ خدا هر که را بخواهد به آن راه نماید و هر که را خدا گمراه کند او را راهبرى نیست (۲۳)

به همین خاطر کسی که واقعا قرآن بخواند و مرتب آن را مرور کند؛ به اشتباه نخواهد افتاد. کسانی منحرف میشوند که در قرآن دنبال عقاید از پیش انتخاب شده خود هستند. معمولا چنین افرادی واقعا قرآن را مطالعه نمی کنند که هدایت شوند؛ بلکه برای وصل کردن عقاید منحرف خود به کلام خدا هستند. بنابراین هیچوقت حاضر به بررسی کل آیات مشابه در یک موضوع نیستند.